KMSKA Masterplan

Het KMSKA heeft een allesomvattende restauratie én uitbreiding binnen de museummuren achter de rug, gegoten in een masterplan.

Het masterplan

Vier historische patio’s of binnentuinen van het bestaande gebouw zijn omgebouwd tot een nieuw museumvolume.

Bezoekers kunnen opnieuw de oorspronkelijke route in het bestaande gebouw volgen, terwijl ze door de gerestaureerde statige museumzalen lopen.

Niet alleen de binnenkant van het museum ondergaat een metamorfose. Met een gerestaureerde gevel – inclusief een nieuwe mozaïek bij de inkom – en de inrichting van een echte museumtuin staat een bezoek aan het museum garant voor een totaalbeleving.

Het historische deel 

Een gerenoveerd dak met lichtstraat en zonnewering, splinternieuwe technische installaties en groots opgefriste zalen. 

De restauratie van het 19de-eeuwse museum gaat verder dan een likje verf. Met deze ingrijpende werken maakt het KMSKA het eeuwenoude gebouw toekomstbestendig.

De zalen herwinnen hun geroemde grandeur. Historisch pleisterwerk, schrijnwerk en parketvloeren werden maximaal gered en zorgvuldig opgeknapt. Alle plafonds kregen één uniforme kleur, de muurtinten variëren in functie van de ruimte: van Pompejirood tot olijfgroen. 

De Rubens- en de van Dyckzaal krijgen gouddecoratie op de sierlijsten.

Het nieuwe museum 

Geen klassieke uitbreiding in de vorm van een annex buiten het oorspronkelijke museumgebouw voor het KMSKA. KAAN Architecten kiest resoluut een inbreiding in de vorm van tien hedendaagse zalen op de plek waar vier patio’s zaten, goed voor 40% meer exporuimte.

In de nieuwe zalen regeert asymmetrie. Hoogte, volume, lichtinval variëren. Een boeiend contrast met de symmetrie van het klassieke gebouw. Om elke hoek wacht een verrassing. Het nieuwe museum zal bovendien niet te zien zijn vanuit het oude, en andersom. Het gaat om twee verschillende werelden in één gebouw.

Historische rondgang in ere hersteld
Nieuwe museumzaal met doorkijk

De bouwfases

Interne depot

Bouw intern depot

Voorheen zat de collectie verspreid over zeven depots. Haast onwerkbaar. Onder andere de oorspronkelijke bomvrije bunker en de atoomkluis uit de Koude Oorlog ruimden plaats. De afbraak was een huzarenwerk. De pneumatische hamer moest 1.350 ton beton en 81 ton staal overwinnen.

Deze eerste fase van het masterplan maakt de originele looproute uit 1890 opnieuw vrij. Tijdens de werken werd duidelijk dat er veel asbest in het gebouw zat. Dat leidde tot een intensieve asbestsanering. Gelukkig waren er ook positieve ontdekkingen. Zoals enkele originele zuilen die jarenlang verstopt zaten achter een valse wand.

Het nieuwe depot van het KMSKA heeft 3.660 m2 aan schilderijenrekken over twee verdiepingen. De ruimte is stof- en trillingsvrij en pronkt met een hypermoderne klimaatregeling. Ideaal om de waardevolle collectie – inclusief de kolossale altaarstukken van Rubens – veilig te bewaren: tijdens de werken én jaren daarna.
Afgerond in 2013.
Interne depot
Het nieuwe museum

Bouw nieuw volume

Het nieuwe museumdeel kreeg een stalen geraamte van 1 miljoen kilo. Een doorsteek door het 19de-eeuwse gebouw bracht beide zijden van het nieuwe volume samen. In de tien nieuwe zalen regeert asymmetrie. Hoogte, volume, lichtinval variëren. Een boeiend contrast met de symmetrie van het klassieke gebouw. Twee werelden, één museum.

De volumes werden wit afgewerkt. Gipskartonwanden, valse plafonds, strakke gietvloeren; tot en met de gepolijste betonnen treden van de 40 meter lange trap. Die overbrugt een hoogte van 22 meter. Uitsparingen in het staal schenken een natuurlijke lichtinval. Dat geldt ook voor de 198 koepels op het vernieuwde dak.

Hoe schep je 40% meer exporuimte zonder de uitstraling van het klassieke gebouw te verstoren? Je stript de originele patio’s – die in de loop van de jaren waren volgebouwd – en schuift er een hyperstrak museumvolume in. Een kunstzinnige legoblok in een 19-eeuwse schil. Fase twee van het masterplan is ingenieus en gedurfd.
Afgerond in 2020.
Het nieuwe museum
Rubenszaal na gouddecoratie

Restauratie museum

Het vernieuwde koper op het dak verweert naar sfeervol groen. De lichtstraat met zonnewering dempt scherp daglicht dat van boven uit richting museumzalen stroomt. Twee voormalige kleine patio’s zijn nu hightech-techniektorens. Ze zorgen o.a. voor het juiste binnenklimaat. Vanuit een technische tussenverdieping bedienen luchtkanalen en leidingen het hele museum. Een slim systeem van klimaatconditionering genereert een optimale luchtstroom in de zalen: voor bezoekers én kunstwerken.

De zalen herwinnen hun geroemde grandeur. Ze ogen 19de-eeuws nieuw. Historisch pleisterwerk, schrijnwerk en parketvloeren werden maximaal gered en zorgvuldig opgeknapt. Alle plafonds kregen één uniforme kleur, de muurtinten variëren in functie van de ruimte: van Pompejirood tot olijfgroen.

Meer over de gouddecoratie op de sierlijsten in de Rubens- en van Dyck-zaal

Een gerenoveerd dak met lichtstraat en zonnewering, splinternieuwe technische installaties en groots opgefriste zalen. De restauratie van het 19de-eeuwse museum gaat verder dan een likje verf. Met deze ingrijpende werken maakt het KMSKA het eeuwenoude gebouw toekomstbestendig – binnen én buiten.
Rubenszaal na gouddecoratie
Gerestaureeerde gevel

Gevels en mozaïeken

De roze steen van de gevelbeelden is sterk verweerd. Friezen, bustes, borstbeelden, medaillons en andere sculpturen kregen een delicate behandeling om degradatie tegen te gaan. Het balkon kleurt Pompejirood . Een mooi contrast. De kapitelen van de zuilen, de plafondcassettes met bladgoud, de brede trappenpartijen en de grote beeldensokkels herwinnen hun vroegere luister. Op het dak stralen de iconische beelden als vanouds.

Bij de mozaïeken kwam er een eeuwenoude Italiaanse voegtechniek aan te pas. Barsten werden hersteld, ontbrekende blokjes opgevuld met identiek marmer uit dezelfde periode. Met de hand gekliefd! Het toegangsmozaïek viel niet meer te redden. Een nieuw kunstmozaïek is in de maak.

Ontdek alles over de kunstmozaïek-in-wording

Lees een interview met de mozaïekleggers

De tijd teisterde de buitenzijde van het museum. De gevels verzonken in dof grijs, de mozaïeken kregen het zwaar te verduren. Na een minutieuze restauratie tooien de gevels zich opnieuw in hun bedoelde schakeringen van roze, geel, oranje, grijs en blauw.
Gerestaureeerde gevel
Historische museumzaal

Proefdraaien klimaat

Het nieuwe museumvolume krijgt een A-klimaatsysteem. De hoogste en vaakst voorkomende klimaatklasse in nieuwe musea. In massieve gebouwen zoals het 19de-eeuwse museum is een B-systeem het hoogst haalbare. Dat vullen we aan met een extra objectklimatisering. Uit het plafond daalt zuivere lucht neer. Die hecht zich aan de muur achter elk schilderij. Resultaat: een perfecte omgeving voor kunstwerken.

De waarborg van een stabiel klimaat was één van de belangrijkste redenen om het museum te verbouwen. Logisch. We leveren continu inspanningen om onze meesterwerken in topstaat te brengen én te houden. Andere musea eisen bovendien stabiele klimaatcondities vooraleer ze hun werken in bruikleen geven. Ook met het oog op boeiend

Temperatuur en luchtvochtigheid: ze moeten stabiel zijn. Anders tasten ze kunstwerken aan. Het KMSKA installeerde een hoogwaardig klimaatsysteem dat o.a. werkt met objectklimatisering aan de hand van een luchtgordijn dat de lucht zuiver houdt. Een jaar lang testen we het uit. Een noodzaak. Elk seizoen is nu eenmaal anders.
Historische museumzaal
Verdiepende multimediascherm

Uitvoering scenografie

Scenografie gaat verder dan collectiepresentatie. Vast en los meubilair, decors en wanden, lichtplan, informatiedragers: het maakt er allemaal deel van uit. Het KMSKA koos voor een concept van gefineerde multiplexplaten, handmatig gekleurd in zwarte inkt. Ze dragen informatie, bieden een podium voor de kunstwerken en creëren plekken waar bezoekers kunnen rusten en reflecteren.

De elementen zijn familie van elkaar. Ze vormen een verbindende laag. Tussen het nieuwe en oude museumdeel, en tussen permanente en tijdelijke exposities. De samenstellende delen zijn uitwisselbaar. Handig om flexibel in te spelen op wijzigende presentaties. Uniek is de nieuwe belevingsruimte. Hier stap je letterlijk in een schilderij en experimenteer je met licht, kleur, beweging en compositie.

UPDATE: Verhalen vertellen met De chinezen & Mojuice

Twee museumdelen en zalen die onderling sterk verschillen: het nieuwe museum verrast door zijn variatie. De scenografie zorgt voor een herkenbare ‘zwarte draad’. De panelen in zwarte inkt komen overal terug. Als sokkel, vitrine, drager van zaalteksten en zelfs als grote ‘aanplakzuilen’.
___
Verdiepende multimediascherm
kmska-tuinontwerp

Heraanleg museumtuin

De buurtbewoners kregen een zeg in het winnende ontwerp. Logisch: de tuin is een publieke ruimte met erfgoedwaarde. Hij groeit uit tot een groene zone die toegankelijk is tijdens de openingsuren van het museum. Kleinschalig. Sereen. Meer dan kijkgroen. Een toevluchtsoord in de stad waar je leest, verpoost en kunst beleeft.

De kunstbeleving reikt verder dan de huidige beelden. De integratie van sculpturen en bruiklenen gebeurt harmonieus. Het ontwerp weerspiegelt de ontstaans- en ontwikkelingsgeschiedenis van het museum. Een versterking van de architecturale waarde van het museumgebouw. Maar vooral: een plek die zowel de buurt als een internationaal publiek kan bekoren.

Bekijk het ontwerp van tuinarchitect Team van Meer! 

De nieuwe museumtuin verrijkt de buurt én elk museumbezoek. De kleinschalige groene oase heeft een sereen karakter. Ze fungeert tegelijk als publieke ruimte en als eerste museumzaal. De openlucht exporuimte verenigt sculpturen uit de eigen collectie en bruiklenen.
kmska-tuinontwerp
Het restauratieatelier

Renovatie kantoorvleugel

Schijnbaar verscholen achter de museumzalen bevindt zich de kantoorvleugel. Ook dit deel van het museum was dringend toe aan een opknapbeurt. Prioritair op de takenlijst van de aannemer: verwijderen van de asbesthoudende goten, het vernieuwen van het dak en de technieken. Dan is het tijd om de kantoorwerkplekken en vergaderlokalen te creëren. KAAN Architecten tekende opnieuw voor de plannen.

Is deze vleugel dan niet toegankelijk voor het publiek? Jawel! Eerder al kreeg het restauratieatelier een plek in deze vleugel. Als bezoeker kan je restauraties volgen van achter een glazen wand. Bovendien installeren we hier een gloednieuw museumatelier waar bezoekers – kinderen, jongeren én volwassenen - onder begeleiding van een gids zelf kunnen creëren.

Het restauratieatelier
Verhuis schilderijen Rubenszaal

Inhuizing kunstwerken

In de eerste fase richt het museum een conservatiestraat in. In dit ‘tijdelijk’ atelier passeren alle werken die rechtstreeks van externe tentoonstellingslocaties komen en objecten uit ons interne depot én ons externe depot. Met de bouw van een tijdelijke opslag voorkomen we bijkomende transporten en risico’s op beschadigingen.

In de tweede fase installeren we de permanente collectie in de zalen. Een delicate operatie – gelet op hun waarde en soms ook gigantische afmetingen. Denk maar aan de monumentale werken van Rubens. Alles verloopt in nauw overleg met de andere werkzaamheden op zaal zoals belichting, plaatsen van labels en signalisatie.

De nieuwe vaste collectiepresentatie toont meer dan 600 kunstwerken. Eigen objecten én langdurige bruiklenen. Heel wat stukken bevinden zich nog op externe locaties in binnen- en buitenland. Voor de installatie plaatsvindt, moeten we ze veilig naar het museum terughalen. Dat vergt een meesterlijke planning.
Verhuis schilderijen Rubenszaal

De bouwers

Een museum verbouwen: dat doe je niet zomaar. Je hebt er kunstzinnige mensen voor nodig. Van de architecten, bouwheer en aannemer tot de scenograaf en ontwerper van de museumtuin. Maak kennis met de bouwers van het KMSKA.

Dikkie Scipio
Architect

KAAN Architecten

Ze komen uit Rotterdam en overtuigden met hun grensverleggend masterplan en ontwerp. KAAN Architecten bundelt een internationaal team van architecten, urbanisten, ingenieurs en grafisch vormgevers. Het bureau werkt onder leiding van Kees Kaan, Vincent Panhuysen en Dikkie Scipio.

De monumentale architectuur van het 19de-eeuwse museum verrast in zijn kern met een verborgen nieuwe architectuur: zowel bescheiden als krachtig. Deze symbiose creëert een opwindende en functionele tentoonstellingsomgeving.
Dikkie Scipio, KAAN Architecten
Dikkie Scipio
Ward Vanbekbergen van FoCi
Bouwheer

Departement Cultuur, Jeugd en Media

Het Departement Cultuur, Jeugd en Media schreef in 2003 een open opdracht uit voor het masterplan van het museum. Het ontwerp van KAAN Architecten overtuigde het meest. Het department coördineert ook aanbestedingen en gunningen.

Het plaatje klopt volledig. Dat merk je al op de werf. De luisterrijke traditionele zalen worden knap in hun rijkdom hersteld. Ze contrasteren met de nieuwe atypische ruimtes – de ene keer hoog en licht, dan weer klein en donker. Ik kan niet wachten tot al die fantastische werken opgaan in dit unieke stuk bouwkunst.
Ward Vanbekbergen, Fonds Culturele Infrastructuur
Ward Vanbekbergen van FoCi
Facilitair bedrijf
Coördinator

Agentschap Facilitair Bedrijf

De Afdeling Bouwprojecten van het Facilitair Bedrijf volgt het bouwproject van het museum op en biedt de nodige ondersteuning. Het team van projectleiders en werfcontroleurs coördineert het project van projectdefinitie, over ontwerp tot en met oplevering van de werken en overdracht naar exploitatie.

Boeiend om nu reeds de twee contrasterende werelden (met het oude en nieuwe gebouw) te ervaren op de werf. We kunnen niet wachten tot de kunstwerken hierin hun plek krijgen!
Nathalie Vandebrouck, Agentschap Facilitair Bedrijf
Facilitair bedrijf
Thomas Musters en Quinten Cleymans van Artes Group
Aannemer

Artes Roegiers

Artes Roegiers voert het Masterplan uit. De eerste fase concentreerde zich op afbraakwerken en asbestsanering. In de tweede fase vinden de bouw van het nieuwe verticale museum en de restauratie van de 19de-eeuwse museumzalen plaats.

We zijn verheugd om constructief mee te werken aan dit architecturale meesterwerk. Een complex project dat creativiteit en compatibiliteit uitstraalt. En waarin de factor tijd doorslaggevend is voor een optimaal resultaat.
Thomas Musters, Artes Roegiers
Thomas Musters en Quinten Cleymans van Artes Group

De cijfers op een rij

De verbouwing van het museum kost tijd en geld. Het masterplan is dan ook een ambitieus huzarenstukje. Een overzicht van het verrichte werk:

  • Raming eindbudget 100 miljoen euro
  • Afmetingen museumgebouw: B 77m, L 130m, H 37,8m (tot vleugels beeldenThomas Vinçotte)
  • Totaal volume: 170.000 m3
  • Totale oppervlakte museumgebouw 21.000 m²
  • Totale oppervlakte publieksgedeelte 13.000 m²
  • Geveloppervlakte 10.000 m², afmetingen beelden dak Thomas Vinçotte: B 2,80m, L 7m, H 6m
  • Inbreiding de tentoonstellingsruimte vergroot met 40%
  • Totale grondoppervlakte intern depot 610 m²
  • Totaal aantal m³ intern depot 4.575 m³
  • Beschikbaar vloeroppervlak intern depot 1.055 m²
  • Aantal rekken intern depot, tweezijdig gebruik 152 = 304 wanden en 3.660 m³
  • Beton en staal verwijderd voor bouw intern depot 1.350 ton beton en 81 ton staal
  • Aantal werkuren afbraak atoomkluis: 2.448 werkuren
  • Hoeveelheid staal nieuwe museumzalen 1.000.000 kg
  • Aantal dakkoepels nieuwe museumzalen 198
  • Stairway to heaven 18 m hoog 98 treden (140 kg) + 5 bordes (920 kg) = 103 treden
  • Oppervlakte parket in behandeling 5.500 m²
  • Aantal museumzalen 50 waarvan 37 voor de eigen collectie en 13 voor tijdelijke tentoonstellingen
  • Totaal gewicht schilderijen intern depot 25.000 kg
  • Kunstmozaïek peristilium 76 m²: 480.000 mozaïeksteentjes, 60 soorten marmer en 6.000 manuren