Titaan 1: Jozef Peeters

Antwerpen, 1921. Jozef Peeters (1895-1960) is één van de pioniers die radicaal moderne kunst introduceert in de Scheldestad. Met zijn eigen kunst - abstract en geometrisch - die hij steeds weer verfijnt in olieverf, aquarel, druktechnieken en letterontwerp. Iets later ontwerpt hij ook meubels, gebruiksvoorwerpen en interieurs en weeft hij wandtapijten in eigen atelier.

Schilderij Compositie van Jozef Peeters
Compositie - Jozef Peeters, KMSKA

Peeters is  een leidersfiguur, met een missie. Hij gelooft dat kunstenaars de dragers zijn van de moderne levensvisie. In 1918 richt hij, samen met een schare gelijkgestemde kunstenaars en architecten, de kring Moderne Kunst op. De groep wil met lezingen, internationale expo’s en congressen haar kunstvisie uitdragen.

Jozef Peeters organiseert die congressen zelf en nodigt daarbij ook buitenlandse gastsprekers uit. Op korte tijd bouwt hij een aanzienlijk netwerk uit. Hij correspondeert met voortrekkers van verschillende buitenlandse stromingen. Met Filippo Tommaso Marinetti, de vader van het futurisme in Milaan, bijvoorbeeld. Maar ook met schilder Theo van Doesburg, die in zijn tijdschrift De Stijl het Nederlandse kunstmilieu probeert te vatten.

Titaan 2: Michel Seuphor

Michel Seuphor (1901-1999) is net iets jonger dan Jozef Peeters, maar evengoed een multitalent. Hij debuteert in 1919 als dichter. Daarnaast is hij schilder, tekenaar, essayist, kunsthistoricus, criticus én leider.

Collafe San Gioco Maggiore van Michel Seuphor
San Gioco Maggiore - Michel Seuphor, KMSKA

Voor de kunsten is de periode na de oorlog er één van woelige verwarring. Manifesten volgen elkaar razendsnel op en wisselende opinies krijgen een neerslag in een brede waaier aan tijdschriften. Vriendschappen worden gesmeed, gebroken en weer gelijmd. Onenigheid kan gaan over de betekenis van een woord zoals ‘gemeenschapskunst’, of de te volgen regels van een bepaalde strekking.

Binnen die context start Michel Seuphor begin jaren ’20 met een nieuw tijdschrift: Het Overzicht, een in oorsprong Vlaamsgezind blad. Net wanneer Seuphor wil stoppen met het tijdschrift ontmoet hij Jozef Peeters op een lezing van Theo van Doesburg in het Antwerpse Atheneum.

Samen: onoverwinnelijk

Michel Seuphor vraagt Jozef Peeters als codirecteur van Het Overzicht. De taakverdeling is duidelijk: Seuphor zorgt voor de literaire bijdragen, Peeters voor de beeldende kant van de zaak. Onder impuls van Peeters groeit het tijdschrift uit tot het meest toonaangevende kunsttijdschrift voor de Belgische abstracte beweging.

In 1922 bezoeken Seuphor en Peeters Herwarth Walden, de hoofdredacteur van het belangrijke tijdschrift Der Sturm in Berlijn. Vruchtbaar, is dat bezoek te noemen. Artikels uit Der Sturm worden regelmatig overgenomen in Het Overzicht. Peeters en Seuphor werken op hun beurt actief mee aan een Vlaams nummer van Der Sturm dat in 1924 verschijnt.

Peeters publiceert daarnaast in andere tijdschriften, van Warschau tot Kopenhagen, van Boekarest tot Lyon. Dat is niet ongebruikelijk. De vele kunsttijdschriften die in Europa uitgegeven worden, voeren een actief uitwisselingsbeleid. Kunstenaars leren elkaar, hun visies en nieuwe (sub)stromingen kennen via tijdschriften.

Het Overzicht verwerft op dit creatieve toneel zo’n prominente positie dat gerenommeerde internationale kunstenaars als László Moholy-Nagy en Robert Delaunay coverontwerpen insturen. Jozef Peeters en Michel Seuphor groeien uit tot spilfiguren van de Vlaamse avant-garde. Tot Seuphor in maart 1925 naar Parijs verhuist. Peeters richt snel een nieuw tijdschrift op. Met De Driehoek, weet hij nog een tijdje verder te bouwen op het elan van Het Overzicht.

Collectie Stad Antwerpen - Achteraan (staand): Michel Seuphor - Vooraan rechts: Jozef Peeters

Ondertussen is Jozef Peeters vader geworden. In 1925 van Godelieve en eind 1926 van Maarten. Met hetzelfde enthousiasme waarmee hij congressen organiseerde en tijdschriften leidde, wijdt hij zich nu aan zijn gezin.

Het surrealisme doet zijn intrede en overvleugelt de abstracte beweging. Wanneer echtgenote Pelagie niet langer het huis uit kan vanwege multiple sclerose zorgt Peeters ook toegewijd voor haar. In hun huurappartement op de Antwerpse kaaien voorziet hij elke kamer van abstracte kleurvlakken in olieverf. Voor dat appartement ontwerpt hij ook meubels, van een rolstoel tot een bibliotheekkastje.

Jozef Peeters en zijn vrouw Pelagie - Collectie Stad Antwerpen, Het Letterenhuis
Jozef Peeters met zijn kinderen - Collectie Stad Antwerpen, Het Letterenhuis

Over generaties heen

Jozef Peeters maakt voor zijn dood in 1960 nog net een revival van de abstracte kunst mee. Vijf jaar eerder was hij opnieuw beginnen schilderen, na de dood van Pelagie. Hij schreef Michel Seuphor weer aan. Die was nog altijd actief als pleitbezorger van de abstracte kunst en bouwde na de dood van zijn vriend een bijzondere band op met diens dochter. 

Godelieve Peeters is 35 wanneer haar vader sterft en zal tot haar dood in 2009 zijn appartement en nalatenschap  beheren. Dat zij en Seuphor elkaar genegen zijn bewijst deze foto uit 1972 die een prominente plaats kreeg in het appartement. 

 

Liefdevol - Het opschrift luidt: aan Godelieve Peeters/ liefdevol / Seuphor/ en Suzanne, je tweede mama - Archief Jozef Peeters, Het Letterenhuis

Godelieve schenkt een tekening van haar vader aan het museum, het KMSKA koopt in 1961 zijn Compositie bij haar. Het appartement en alle archiefstukken legateerde Godelieve aan de stad Antwerpen. Het Letterenhuis staat in voor het beheer van beide.