Centraal staat daarbij het creatieve proces: van idee tot afgewerkt schilderij. Op verschillende manieren proberen de onderzoekers te achterhalen hoe Ensor aan een schilderij begon en wat hij ermee bedoelde. Het project is het fundament om van het museum hét kenniscentrum van James Ensor te maken. Het onderzoeksteam kijkt naar de eigen collectie én die van andere musea. 

Waar Ensorkenner Herwig Todts de brieven van Ensor uitvlooit, analyseert Annelies Rios-Casier de verflagen. Hun kennis over Ensors werkwijze groeit elk jaar. Daarover spreken ze in dit artikel in het museummagazine Zaal Z.

De woorden van James Ensor

De onderzoekers graven in archieven op zoek naar geschriften van James Ensor.

Die was zelf een enthousiaste schrijver van brieven, postkaarten, toespraken en andere publieke teksten. Al die teksten samen geven een inzicht in de artistieke en maatschappelijke opvattingen die Ensor koesterde. Waarom gebruikte Ensor maskers om de ware aard van mensen te onthullen? Waarom zit er zoveel satire in zijn werk? Waarom beeldde hij zichzelf zo vaak af? Waarom cultiveerde hij een imago van miskende kunstenaar?

Op zulke vragen probeert het ERP antwoord te vinden, bij Ensor zelf.

Een brief van James Ensor aan kunstpaus Paul-Gustave Van Hecke (archief KMSKA)
Een brief van James Ensor aan kunstpaus Paul-Gustave Van Hecke - archief KMSKA

Gespecialiseerde fotografie

Een andere tak van het Ensor Research Project duikt letterlijk in de verflagen. Met gespecialiseerde beeldtechnieken zoals infrarood, röntgen en verschillende fluorescentietechnieken. Elke methode belicht een ander facet van het creatieproces. Toont het ene procedé de gebruikte pigmenten, dan legt een andere de ondertekening bloot. Elk schilderij uit de collectie wordt zo onder de loep genomen.

De oestereetster voor restauratie
UV-opname van de oestereetster
Infraroodopname van de oestereetster

Daarnaast levert elke restauratie een schat aan informatie. Om een schilderij in ere te herstellen, moet de restaurator zich wel verdiepen in de werkwijze van Ensor. Behalve op gespecialiseerde beelden, ziet de restaurator elke millimeter van het werk voor zich, elke penseelstreek, elke zandkorrel.

Zandkorrels, inderdaad. Die vond het team al terug op zijn werk, het bewijs dat Ensor wel degelijk buiten, op het strand, schilderde.

De badkoets van James Ensor
Onder de microscoop vonden de onderzoekers zandkorrels terug in het schilderij

Kunstgeschiedenis

Een laatste poot waarop het onderzoek steunt, is de kunstgeschiedenis. Hoe uniek James Ensor als kunstenaar ook is, inspiratie valt zelden uit de lucht. De onderzoekers analyseren Ensors beeldmotieven en stijl om ze te vergelijken met die van tijdgenoten en voorgangers. Literatuur blijkt een rijke bron aan ideeën. Hoe critici, collega’s en het publiek reageerden op Ensors werk vertelt veel over de tijd waarin hij leefde, de positie die hij als kunstenaar – en als burger – bekleedde. Welke plek neemt Ensor nu echt in, in de lange geschiedenis van de kunst? Hoe vernieuwend was hij?

De antwoorden op de vele onderzoeksvragen, moeten een totaalbeeld opleveren van de kunstenaar, en de mens, James Ensor.

Onze Ensorkenner Herwig Todts schreef zijn bevindingen neer in een omvangrijke monografie, James Ensor, Occasional Modernist. Ensor’s Artistic and Social Ideas and the Interpretation of his Art.

Is deze wetenschappelijke publicatie iets te uitgebreid voor jou? Hou dan zeker onze kanalen in de gaten voor beknopte artikels over de onderzoeksresultaten.