Dit schilderij intrigeert. Een vrouw heeft een man aan de haak geslagen. Met een gebaar van haar hand stelt zij haar ‘verovering’ voor. In haar andere hand houdt ze een boeketje bloemen. Zijn ze gehuwd? Mogelijk. Lachwekkende, sinistere gezichten omcirkelen het paar. Een boerse vrouw draagt een pop op haar schouder. Of is het een dood kind? Ze wijst naar de man – zijn lot is onzeker. Een doodskop met losgeslagen onderkaak slaat het tafereel gade. Felle, agressieve kleurcontrasten en ruwe, nerveuze borstelstreken versterken de akelige sfeer.

Ensor: maskerschilder

Met De intrige schilderde James Ensor één van de mooiste maskerades uit zijn oeuvre. Meestal verbergen maskers het ware gelaat van hun dragers. Bij Ensor werken ze net omgekeerd. Vanaf 1880 gebruikte de ‘peintre des masques’ deze vermommingen om de innerlijke kwaadaardigheid van zijn personages te onthullen in bizarre, groteske scènes. Sommige kunsthistorici zien in dit werk Ensors persoonlijke visie op het huwelijk. De bruid neemt de bruidegom beet. De arme man kan nergens meer heen.

Carnavalsmaskers uit moeders souvenirwinkeltje

Maskers zijn James Ensors handelsmerk. Vanaf 1880 duiken ze geregeld op in zijn schilderijen en tekeningen. Vaak dezelfde en soms zelfs in een identieke positie. Het gaat bijna altijd om carnavalsmaskers die zijn moeder in haar souvenirwinkeltje verkocht. Een aantal van deze maskers staan op oude foto’s van Ensor in zijn atelier. Mogelijk ensceneerde hij modellen aan de hand van maskers met kledingstukken.

Pietje de Dood

Sommige maskers bleven bewaard. Ze bevinden zich in de verzameling van het Ensorhuis in Oostende en in privéverzamelingen. Ook het ‘levende’ skelet komt vaak terug: al dan niet met de zeis in de hand. Ensor verdiende daarmee zijn lokale bijnaam: 'Pietje de Dood'. 

Kleurgebruik van Ensor

Maskers boden James Ensor nieuwe expressieve mogelijkheden. Kijk maar naar de abrupte kleurovergangen in De intrige. Ook de agressieve contrasten van onvermengde kleuren vallen op. Ensor laat licht en kleur met elkaar versmelten. Die techniek leerde hij van de Franse impressionisten. Zij gebruikten zuivere kleuren op de witte grondlaag van het schilderdoek. Zonder de traditionele onderschildering, en met zo min mogelijk schaduwen.

Grootmeester in het impressionisme

Vandaag komen kunstkenners woorden te kort om Ensors werk te roemen. Ooit was het anders. Ensor bleef lange tijd onbegrepen en verkocht maar weinig. Pas na zijn veertigste kreeg hij erkenning. Duitse kunstenaars en critici merkten omstreeks 1900 zijn artistieke vernieuwingen op. Ook in België werd hij stilaan erkend als één van de pioniers van de moderne kunst. Het KMSKA bezit van James Ensor de grootste en belangrijkste collectie wereldwijd.