Ensors stoutste dromen. 
Het impressionisme voorbij

In het najaar van 2024 neemt James Ensor het KMSKA over. Het museum organiseert één van de grootste Belgische tentoonstellingen over Ensor sinds de retrospectieve in KMSKB van 1999. Met Ensors stoutste dromen. Het impressionisme voorbij duikt het KMSKA niet alleen in Ensors wondere universum van woeste visioenen, maskers en satire. We tonen Ensor zij aan zij met werk van internationale kunstenaars die Ensor inspireren en met wie hij zich wil meten. Want bovenal wil Ensor altijd de beste zijn. Zelfs al heten zijn concurrenten Claude Monet, Edvard Munch of zelfs Edouard Manet en Emil Nolde.

Het museum heeft de grootste en meest diverse Ensorcollectie ter wereld. Bovendien huist ook het Ensor Research Project hier, hét kenniscentrum rond de moderne meester. Het KMSKA is daarmee de perfecte plek voor het totaalbeeld op Ensor dat de expo Ensors stoutste dromen. Het impressionisme voorbij biedt. Twee cruciale aspecten van Ensors kunst vormen de kern van deze tentoonstelling: hoe een Belgisch avant-gardist ‘voorbij het impressionisme’ wil gaan om onze ‘stoutste dromen’ te verbeelden.

Ensors stoutste dromen

Aan ambitie ontbreekt het James Ensor niet. Zijn doel? Niet minder dan de leidende avant-gardekunstenaar in België zijn. Dat probeert hij door het Franse impressionisme te introduceren in zijn werk. Hoewel zijn kennis hiervan vaag is, ontwikkelt hij tussen 1880 en 1885 zijn eigen versie, geïnspireerd door het realisme van Gustave Coubet en Jean-François Raffaëlli. In 1886 komt Ensor naar buiten met zijn ‘impressionistische’ werk bij Les XX, naast werken van Degas, Monet, Renoir en Pissarro.  Op slag beslist hij om een nieuwe richting in te slaan. De landschappen van Monet leveren hem een helder impressionistisch kleurenpalet en bij Odilon Redon leert hij een duistere, fantastische beeldtaal kennen.

In 1887 schildert Ensor Adam en Eva uit het paradijs verjaagd (KMSKA) en tekent hij De bekoring van Sint- Antonius (Art Institute Chicago). Twee sleutelwerken aan het begin van Ensors nieuwe artistieke avontuur. Hij gebruikt ongemengde verf en expressieve kleuren, herschrijft de regels van de kunst en ontwikkelt een grillige en angstaanjagende beeldtaal. Ensor gaat wild!

Het impressionisme voorbij

De Europese symbolistische iconografie inspireert de opening van het Cabaret de l’Enfer in Montmartre, wat een grote invloed heeft op Ensor. Deze populaire cultuur blijkt een grote impact te hebben op monumentale realisaties, wat nooit eerder bestudeerd werd. De heropleving van de belangstelling voor Sint-Antonius inspireert Ensor dan weer tot de uitzonderlijke complexe en quasi-surreële monumentale collage-tekening De bekoring van Sint-Antonius (Art Institute Chicago). De tekening lijkt de vrucht van een creatieve roes, anticiperend in tal van onderdelen en 101 details op Ensors groteske verbeelding.

Ensors streven om het hilarische en het grillige, het morbide en het infernale telkens opnieuw te verenigen, culmineert in zijn meest opvallende bijdrage aan het ontstaan van het modernisme: hij begint schilderijen te maken met irreële maskerwezens. Zijn maskers  onthullen de ware aard van de mens.

Zijn werk is doordrenkt met laatnegentiende-eeuwse 'incoherentie' en 'fumisterie', populair in Brusselse en Parijse kringen. Ensors kijk op de mensheid neer, wisselt van luchtig naar pessimistisch of van lyrisch naar hilarisch. Ensors stoutste dromen. Het impressionisme voorbij toont Ensor voluit van zijn meest satirische kant. 

Ensorjaar

De expo maakt deel uit van het Ensorjaar. In 2024 is het 75 jaar geleden dat we afscheid namen van James Ensor. Met de grootste Ensorcollectie ter wereld leeft de avant-gardekunstenaar verder in Antwerpen. 

Vanaf september 2024 belichten verschillende Antwerpse musea het oeuvre van de kunstenaar met een reeks ambitieuze tentoonstellingen. De focus ligt op Ensors blijvende relevantie door de kruisbestuiving met hedendaagse kunst, mode en fotografie. Een perfecte match met de waaier aan troeven die Antwerpen het hele jaar door te bieden heeft. Ontdek Ensor vanuit verrassende invalshoeken, als vernieuwer en als gamechanger. Want Ensor is zoveel meer dan de schilder van de maskers.