De val van Alva's citadel. Beeld en herinnering in turbulente tijden 

Het KMSKA bezit een schilderij van de afbraak van de Antwerpse citadel in 1577. Op het eerste gezicht lijkt het een levendig stadsbeeld vol bedrijvigheid. Maar wie beter kijkt, ziet een verhaal vol lagen – over macht, manipulatie en kwakzalverij. Een verhaal dat onthult hoe beelden onze kijk op het verleden kleuren.

Op het Antwerpse Zuid stond eeuwenlang een grote citadel. Ze werd in de zestiende eeuw gebouwd op bevel van de hertog van Alva. Er zaten soldaten in van de Spaanse koning. Zij hielden de stad en haar inwoners onder controle tijdens de Tachtigjarige Oorlog, waarin de Nederlanden probeerden los te komen van het Spaans-Habsburgse rijk. 

In de zomer van 1577 namen de inwoners van Antwerpen controle over de citadel en braken ze die gedeeltelijk af. Een grote triomf voor de opstandelingen, een kaakslag voor de Spaansgezinden. De een beschreef de gebeurtenis later als een feestelijk moment van bevrijding, de ander als een chaotische uitspatting van een volk dat misleid werd door ambitieuze edelen. Willem van Oranje op kop.

Die laatste lezing zit ook vervat in een schilderij dat rond 1620 werd gemaakt, in de omgeving van Sebastiaan Vrancx. Antwerpen was toen opnieuw onder Spaans bewind en de afgebroken citadel was weer opgebouwd. Het KMSKA restaureerde dit schilderij recent, en uit het onderzoek dat de restauratie begeleidde bleek het verhaal al gauw steeds groter te worden. Het beeld is een herwerkte versie van oudere compositie die de afbraak vierde. Maar aan het latere stuk werden vechtende kinderen en een bedrieglijke kwakzalver toegevoegd. Subtiele, maar niet mis te verstane verwijzingen die de boodschap veranderen. 

Achter de kwakzalver hangen opvallende objecten: blaasstenen, restanten van een pijnlijke kwaal. Ze werden destijds via een riskante operatie verwijderd. Blaasstenen werden bewaard en getoond, als tastbare bewijzen van genezing. In deze context zijn ze echter dubbelzinnig: staan ze voor zuivering, of voor de illusie van genezing?

De tentoonstelling rond dit schilderij duikt dieper in hoe de citadel – gebouwd, afgebroken en heropgericht – symbool was van strijd en macht, en hoe kunst werd ingezet om haar verhaal te vertellen. Van schilderijen over prenten tot plaquettes: elk beeld draagt een perspectief, een boodschap, een waarheid.

Wat onthouden we, en wat vergeten we liever? En wie beslist wat we te zien krijgen? In deze tentoonstelling zie je hoe geschiedenis niet alleen geschreven, maar ook geschilderd wordt.