schilderij

De Parijse sfinx

Alfred Stevens

Een dromerige, jonge vrouw, verzonken in haar eigen gedachten. Ze ondersteunt haar hoofd lichtjes met haar hand. Staart voor zich uit, recht naar ons. De achtergrond is bruin en neutraal, de ruimte kaal. Geen enkel voorwerp of attribuut. Welke verborgen raadsels draagt deze vrouw met zich mee? De titel draagt alleen maar bij tot het mysterie. Brusselaar Alfred Stevens maakte in Parijs furore als schilder van prachtig geklede dames in charmante genrestukken. Daarin legt hij telkens een vluchtige stemming neer: de weemoed bij een afscheid, de ontroering van een brief, het geruis van een zijden japon. Met De Parijse sfinx tovert hij een jonge burgervrouw om tot een geheimzinnige, sensuele verschijning. Vermoedelijk is deze dame Victorine Meurent, het lievelingsmodel van Édouard Manet.

Over dit werk

Object details

TitelDe Parijse sfinx
Datum1875-1877
Mediumolieverf op doek
Afmeting72 × 52 cm
Inventaris nummer1373
Inscriptieslinks boven: AStevens.

Meer over dit werk

De Belgische schilder Alfred Stevens bouwde, net zoals zijn broers, de dierenschilder Joseph en de kunsthandelaar Arthur, zijn carrière grotendeels in de Franse hoofdstad uit. Na een voorzichtige start als sociaalrealist veranderde Stevens in 1855 abrupt van koers en legde hij zich toe op genrestukken: de fijnzinnige weergave van de mondaine vrouw van zijn tijd. Zijn vrouwen poseren in salons en boudoirs, te midden van chinoiserieën en spiegels, gezeten aan de piano of in bad. Ze lezen een brief, turen door het raam, voeren gesprekken op fluistertoon. Het resultaat zijn stuk voor stuk sfeervolle schilderijen vol rijkdom en luxe. Stevens was niet alleen de schilder van de Parijse beau monde, hij maakte er ook zelf deel van uit. Hij was bevriend met iedereen die ertoe deed in de artistieke en literaire wereld. Eugène Delacroix was getuige bij zijn huwelijk. Alexandre Dumas fils, Eduard Manet en Sarah Bernhardt waren intieme vrienden. Charles Baudelaire en Edgar Degas frequenteerden zijn atelier. Als kunstenaar bewoog Stevens zich tussen traditie en moderniteit. Hij was een societyschilder, werkend in de marge van de vooruitstrevende en vernieuwende kunst. Hij dweepte met de Nederlandse 17de-eeuwers, in het bijzonder met Vermeer. Maar hij was tegelijk een peintre de la vie moderne, zoals Baudelaire dat propageerde. Met oprechte artistieke intenties en een groot vakmanschap portretteerde hij het zwierige mondaine leven van het Tweede Keizerrijk en de Derde Republiek. Met De Parijse sfinx schilderde Stevens een vrouw die afwijkt van de dames die hij doorgaans weergaf. Meestal beeldde hij ze ten voeten uit af, in rijk ingerichte interieurs vol snuisterijen en tierlantijnen. Hier zit een dromerige vrouw, in gedachten verzonken, tegen een egale achtergrond in een ongedefinieerde, kale ruimte. Ze draagt een luchtige jurk van witte mousseline bedrukt met rode, gele en blauwe bloempjes, een zwarte tule sjaal gedrapeerd over haar gekruiste armen, en om de hals een geknoopt bontje. Sierlijk brengt ze een vinger aan haar roodgestifte lippen, het hoofd lichtjes naar rechts neigend. Het licht speelt in haar keurig opgestoken kapsel. Dit koele lichtspel roept een sfeer van bevreemding op. Door de titel – De Parijse sfinx – toverde Stevens een jonge burgervrouw om tot een raadselachtige en sensuele verschijning. Vermoedelijk is deze dame Victorine Meurent, het lievelingsmodel van Édouard Manet Stevens werkte hard, gebruikte dezelfde titel voor verschillende doeken en maakte van sommige schilderijen meer dan één versie – wat later voor de nodige verwarring zorgde. Naast de sfinx in het KMSKA zijn er nog minstens twee andere Parijse sfinxen gekend: de ene bevindt zich in een Amerikaanse privécollectie, de andere wordt bewaard in het Clark Art Institute in Willliamstown, Massachusetts (inv.nr. 1955.863). Zij is als het ware het winterse zusje van de zomerse Antwerpse variant. De Parijse sfinx van het KMSKA is de bekendste in Stevens’ reeks van frontale vrouwenfiguren. Haar populariteit gaf zelfs aanleiding tot een spottende nabootsing. Op de Exposition Universelle burlesque in 1887, een initiatief van de Brusselse kunstenaarsgroep L’Essor, nam Léon Frederic zijn eerbiedwaardige collega Stevens op de hak met een parodie op zijn Parijse sfinx (privéverzameling).

Verwervingsgeschiedenis

Verzameling Jules Van Praet, Brussel, in 1880; verzameling Edmond Huybrechts, Antwerpen, na 1892; gekocht op de veiling verzameling Edmond Huybrechts, Brussel, 12-15 mei 1902, lotnr. 344.