Vrouw, kunstenaar, Michaelina Wautier: de herontdekking van een oude meester
Nog tot en met 22 februari loopt in het Kunsthistorisches Museum van Wenen een bijzondere overzichtstentoonstelling die het oeuvre van de Belgische barokkunstenaar Michaelina Wautier belicht. Eeuwenlang bleef haar naam onder de radar, vandaag wordt ze eindelijk erkend als de buitengewone kunstenaar die ze altijd al was. Ook het KMSKA is met Wautiers herontdekking een oude meester rijker. Het museum leende dan ook drie werken uit voor de expo, waaronder Twee meisjes als de heiligen Agnes en Dorothea. Maar wat maakt Wautier zo bijzonder, en waarom is dit werk uit de KMSKA-collectie zo sprekend voor haar hand?
Een heraut van Karel II - Karel Wautier
Hoofdstudie van een jongeman - Michaelina Wautier
Tegen de stroom in
De zeventiende eeuw bood vrouwelijke kunstenaars weinig bewegingsvrijheid. Ze hielden zich voornamelijk bezig met stillevens en portretten, deels omdat men hen geen complexere composities toevertrouwde, deels door een structureel gebrek aan middelen. Diepgaand onderzoek van de voorbije 25 jaar wijst steeds meer uit dat de in Bergen geboren Wautier een toch wel verschillend parcours aflegde. Haar oeuvre bestaat uit een verrassende mix van historieschilderijen, altaarstukken en mythologische taferelen maar evengoed alledaagse scènes, stillevens, portretten en zogenaamde tronies of hoofdstudies.
Wautier was ambitieus en experimenteel en week doelbewust af van de norm, zowel op vlak van inhoud als techniek. Maar haar omstandigheden lieten het haar ook toe. Zo had ze samen met broer Charles, ook een schilder, een atelier in Brussel. Naast hun kunst verdienden ze geld met vastgoed, wat hen financieel ruimte gaf. Als vrouw mocht Michaelina geen lid zijn van het Brusselse Sint-Lucasgilde. Dat betekende dat ze minder aansluiting vond bij andere kunstenaars, maar ook dat ze zich minder aan de regels moest houden. Die vrijheid gebruikte ze ten volle: ze schilderde naakte mannelijke modellen en ging aan de slag met grote atelierformaten. In haar portretten werkte ze net zo eigenwijs en zette haar protagonisten met krachtige, herkenbare vegen neer. En hoe ongewoon haar aanpak ook was op dat moment, we weten dat haar werk zeker in de smaak viel bij een aantal grote mecenassen van haar tijd.
Een fundamentele bruikleen
Wautiers nalatenschap kende een eeuwenlang voortbestaan in de schaduw en foutieve toeschrijvingen aan mannelijke tijdgenoten zoals Jacob van Oost of haar eigen broer. Pas in de eenentwintigste eeuw kwam haar werk opnieuw aan het licht. Ter gelegenheid van de bijzondere expo in het Kunsthistorisches Museum gaf het KMSKA zelf drie werken uit de eigen museumcollectie in bruikleen. Het belangrijkste daarvan is Twee meisjes als de heiligen Agnes en Dorothea, een meesterlijk voorbeeld van een portrait historié, of historieschilderij. Dit genre is een samensmelting van een portret en een historisch (of in dit geval, religieus) motief. De twee meisjes poseren hier als de vroegchristelijke martelaressen Agnes en Dorothea. Ondanks dat het dus wel om een soort portret gaat, valt Wautiers techniek op: met warme kleuren en een dikke, verhalende penseelstreek geeft ze tegelijk een innige maar subtiele droevigheid weer, die als een sluier over de meisjes hangt.
Oude meester
De tentoonstelling in Wenen is een betekenisvolle stap om eindelijk de erkenning te krijgen die ze verdient: het museum herbergt haar meest monumentale werk, de Triomf van Bacchus, dat ze maakte in opdracht van aartshertog Leopold Wilhelm. Het terugvinden van dit werk wekte hernieuwde interesse in Michaelina Wautier. En plaatste haar beetje bij beetje terug op haar rechtmatige plek binnen de kunstgeschiedenis. Nu toont het Kunsthistorisches Museum op enkele schilderijen na haar gehele oeuvre en plaatst haar zij aan zij met grote tijdgenoten zoals Peter Paul Rubens en Antony van Dyck. De cirkel is rond.
