Het engelenconcert van Memling
Begin 2017 ging het Artists in Residence-programma van het KMSKA van start, met Oltremontano als één van onze twintig artists. Niet lang daarna legden KMSKA-restauratoren de allerlaatste hand aan de marathonrestauratie van de drie panelen die samen Memlings God de Vader met zingende en musicerende engelen vormen. Wim Becu, artistiek leider van Oltremontano, zag het werk in volle glorie. Zoveel verfijning, op zo’n groot oppervlak! Wat als hij en zijn ensemble de afgebeelde instrumenten zouden kunnen bespelen? Het was de start van een artistiek proces boordevol uitdagingen.
Hans Memling, KMSKA - God de Vader met zingende en musicerende engelen
Uitdaging 1: Over welke instrumenten gaat het?
God de Vader en zijn engelen zijn slechts een onderdeel van wat ooit een gigantisch altaarstuk was waarvan de andere panelen verloren gingen. Door het formaat van de werken zijn de instrumenten bijna levensgroot en tegelijk heel precies afgebeeld. Ze vormen dan ook een dankbaar referentiepunt voor musicologen. Historische instrumenten worden wel vaker nagebouwd. Maar voor de Memlinginstrumenten is dit de eerste keer.
Detail van blaasinstrumenten - Memlinginstrumenten
Detail van een psalterium - Memlinginstrumenten
Detail van een luit - Memlinginstrumenten
Wim Becu bijt zich vast in zijn onderzoek, bijgestaan door enkele experten. Dat is geen overbodige luxe want Memling zorgde voor enkele vraagtekens. Zo ontdekten de restauratoren dat de ondertekening en het schilderij hier en daar van elkaar verschillen. Daardoor is het soms moeilijk om een instrument te identificeren. En je moet natuurlijk eerst weten welk instrument je ziet voor je het kan nabouwen.
Uitdaging 2: Wie kan de instrumenten bouwen?
Voor de houten instrumenten valt de keuze op het Centrum voor Muziekinstrumentenbouw (CMB) in Puurs, terwijl de Nederlander Geert Jan Vanderheide de diverse trompetten bouwt. Memlings precisiewerk blijft een 2D-weergave. Het is niet evident om de instrumenten om te zetten naar 3D-bouwconcepten in aardse verhoudingen. Ook over de materiaalkeuze moet grondig worden nagedacht.
De verschillende stappen om een buisine te maken:
Uitdaging 3: Welke muziek spelen engelen?
Ondertussen spit Wim Becu de muziekgeschiedenis verder uit, met het altaarstuk als leidraad. De engelen zijn op een specifieke manier gerangschikt. Zo plaatste Memling de engelen die op zacht klinkende instrumenten spelen aan de uiteinden van de panelen. Engelen die schellere blaasinstrumenten bespelen, staan rond de zingende engelen. Dat is belangrijke informatie in de zoektocht naar gepaste muziek. Bijkomende moeilijkheid: voor sommige instrumenten moeten de muzikanten een heel andere speeltechniek aanleren.
De zacht klinkende instrumenten bevinden zich aan de uiteinden van de panelen. - Het rechterpaneel
Uitdaging 4: Kan Oltremontano de klank van een groot engelenconcert evenaren?
Met de dames van het vocale ensemble Psallentes erbij verzekert Oltremontano zich alvast van het engelengezang. Deze ‘zingenden’ gingen net van start met een nieuw programma, To Memling, waarbij ze de werken van Memling letterlijk bezingen. A match made in heaven. De uitdaging is niet min. In de late middeleeuwen werd engelenmuziek als de hoogste uiting van schoonheid beschouwd.
Foto ©Wouter Van Varenbergh - Psallentes
En na het concert?
De instrumenten en de muziek van Oltremontano krijgen een vaste plek in het nieuwe museum, bij de Memlingpanelen. Oltremontano werkt aan een CD die later dit jaar verschijnt.
In samenwerking met AMUZ.
