Artist in Residence

Het engelenconcert van Memling

Wat als je instrumenten uit de 15de eeuw zou kunnen bespelen? Hoe zou dat klinken? Het historische blazersensemble Oltremontano liet de instrumenten op Hans Memlings God de Vader met zingende en musicerende engelen nabouwen om er vervolgens zelf mee aan de slag te gaan. De wereldpremière van hun engelenconcert vond plaats op 19 augustus. Lees alles over de uitdagingen die Oltremontano trotseerde om dit unieke concert te realiseren.

Begin 2017 ging het Artists in Residence-programma van het KMSKA van start, met Oltremontano als één van onze twintig artists. Niet lang daarna legden KMSKA-restauratoren de allerlaatste hand aan de marathonrestauratie van de drie panelen die samen Memlings God de Vader met zingende en musicerende engelen vormen. Wim Becu, artistiek leider van Oltremontano, zag het werk in volle glorie. Zoveel verfijning, op zo’n groot oppervlak! Wat als hij en zijn ensemble de afgebeelde instrumenten zouden kunnen bespelen? Het was de start van een artistiek proces boordevol uitdagingen.

God de Vader met zingende en musicerende engelen

Hans Memling, KMSKA - God de Vader met zingende en musicerende engelen

Uitdaging 1: Over welke instrumenten gaat het?

God de Vader en zijn engelen zijn slechts een onderdeel van wat ooit een gigantisch altaarstuk was waarvan de andere panelen verloren gingen. Door het formaat van de werken zijn de instrumenten bijna levensgroot en tegelijk heel precies afgebeeld. Ze vormen dan ook een dankbaar referentiepunt voor musicologen. Historische instrumenten worden wel vaker nagebouwd. Maar voor de Memlinginstrumenten is dit de eerste keer.

 

Detail van blaasinstrumenten

Detail van blaasinstrumenten - Memlinginstrumenten

Detail van een psalterium

Detail van een psalterium - Memlinginstrumenten

Detail van een luit

Detail van een luit - Memlinginstrumenten

Wim Becu bijt zich vast in zijn onderzoek, bijgestaan door enkele experten. Dat is geen overbodige luxe want Memling zorgde voor enkele vraagtekens. Zo ontdekten de restauratoren dat de ondertekening en het schilderij hier en daar van elkaar verschillen. Daardoor is het soms moeilijk om een instrument te identificeren. En je moet natuurlijk eerst weten welk instrument je ziet voor je het kan nabouwen.

Uitdaging 2: Wie kan de instrumenten bouwen?

Voor de houten instrumenten valt de keuze op het Centrum voor Muziekinstrumentenbouw (CMB) in Puurs, terwijl de Nederlander Geert Jan Vanderheide de diverse trompetten bouwt. Memlings precisiewerk blijft een 2D-weergave. Het is niet evident om de instrumenten om te zetten naar 3D-bouwconcepten in aardse verhoudingen. Ook over de materiaalkeuze moet grondig worden nagedacht.

De verschillende stappen om een buisine te maken:

Uitdaging 3: Welke muziek spelen engelen?

Ondertussen spit Wim Becu de muziekgeschiedenis verder uit, met het altaarstuk als leidraad. De engelen zijn op een specifieke manier gerangschikt. Zo plaatste Memling de engelen die op zacht klinkende instrumenten spelen aan de uiteinden van de panelen. Engelen die schellere blaasinstrumenten bespelen, staan rond de zingende engelen. Dat is belangrijke informatie in de zoektocht naar gepaste muziek. Bijkomende moeilijkheid: voor sommige instrumenten moeten de muzikanten een heel andere speeltechniek aanleren.

Het rechterpaneel

De zacht klinkende instrumenten bevinden zich aan de uiteinden van de panelen. - Het rechterpaneel

Uitdaging 4: Kan Oltremontano de klank van een groot engelenconcert evenaren?

Met de dames van het vocale ensemble Psallentes erbij verzekert Oltremontano zich alvast van het engelengezang. Deze ‘zingenden’ gingen net van start met een nieuw programma,  To Memling,  waarbij ze de werken van Memling letterlijk bezingen. A match made in heaven. De uitdaging is niet min. In de late middeleeuwen werd engelenmuziek als de hoogste uiting van schoonheid beschouwd.

Psallentes

Foto ©Wouter Van Varenbergh - Psallentes

En na het concert?

De instrumenten en de muziek van Oltremontano krijgen een vaste plek in het nieuwe museum, bij de Memlingpanelen. Oltremontano werkt aan een CD die later dit jaar verschijnt. 

In samenwerking met AMUZ

Rubens

Blijf verbonden!

Ontvang altijd de laatste nieuwtjes

Leopold de Waelplaats 1, 2000 Antwerpen

Samen doen we meer

vlaanderen
delen
vervloet
vivium
pab
bmw
dca

© 2021 Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen