Ensor en Wojtkiewicz in Warschau

De Belgische kunstenaar James Ensor liet zich voeden door een rijke traditie van spot, tegendraadsheid en volkse theatraliteit. Inspiratie vond hij dicht bij huis: in zijn thuisstad Oostende, waar hij opgroeide tussen maskers, muziek en dichtbij de zee. Maar ook de oude meesters waaronder Bosch en Bruegel, en kunstenaars zoals Goya en Watteau, spraken tot zijn verbeelding. In zijn schilderijen spat de energie van het doek. Maskers, clowns en skeletten dansen door een kleurrijk, uitbundig feest dat tegelijk vrolijk én verontrustend is. Want achter het spektakel schuilt zijn scherpe blik op de mens. Ensor toont immers hoe we allemaal maskers dragen, hoe we onze ijdelheid, hypocrisie en kwetsbaarheid verbergen, maar er tegelijk door worden onthuld.

Een sfeer van fragiliteit, stilte en dromerigheid kenmerkt de wereld van Witold Wojtkiewicz. De kunstenaar liet zich inspireren door het cabaret, satirisch theater en de kleurrijke kerststallen van Krakau, de stad waar hij woonde en werkte. Hij koos voor tedere, poëtische kleuren, bevolkte zijn schilderijen met figuren die iets zachtaardigs uitstralen, maar waarin in essentie een diepe weemoed en vervreemding besloten liggen. Op zijn voorstellingen lijkt de menselijke figuur van hout, en de poppen verrassend levend. Voor de Pools kunstenaar is het masker geen vermomming, maar een spiegel van de ziel die ontroert en intrigeert.

In het werk van James Ensor en Witold Wojtkiewicz ontmoeten twee werelden elkaar die verrassend veel gemeen hebben. Beide kunstenaars laten zich leiden door dezelfde thema’s: maskers, dromen, verlangen en de dood. Achter hun kleurrijke taferelen schuilt een diepere waarheid over de mens en zijn vele gezichten. Bij hen wordt de werkelijkheid omgedraaid: waanzin, chaos en anarchie krijgen een bevrijdende kracht, alsof het leven zelf uit de pas mag lopen. Hun schilderijen lijken op een feest vol maskers en clowns, maar wie goed kijkt, ziet daaronder angst, kwetsbaarheid en verlangen doorschemeren.

Met een scherpe, soms meedogenloze blik keken de twee kunstenaars naar de wereld om hen heen. Ze zagen hoe het leven zich ontvouwt als een komedie én een tragedie, een voortdurende wisselwerking tussen schoonheid en vergankelijkheid. Samen brengen ze een kunst die tegelijk speels en wrang is, vol ironie en dromerige absurditeit, waarmee ze de mens tonen in al zijn tegenstrijdigheid – lachend en huilend tegelijk, zoekend naar betekenis achter het masker van het bestaan. 

Black Carnaval. Ensor / Wojtkiewicz is het resultaat van een uitzonderlijke samenwerking tussen het Nationaal Museum in Warschau en tal van Belgische privéverzamelaars en publieke instellingen. Het KMSKA stelde drie werken ter beschikking: Geraamten twistend om een gehangene, Verbazing van het masker Wouse en Carnaval in Binche. Naast schilderijen en tekeningen van Ensor en Wojtkiewicz zijn in de tentoonstelling ook marionetten, maskers en carnavalskostuums te zien.

Het opzet van de imaginaire dialoog tussen de twee kunstenaars vond haar oorsprong tijdens de voorbereiding van de tentoonstelling Ensors stoutste dromen. Het impressionisme voorbij, waarvoor curator Herwig Todts ook een aantal schilderijen van Wojtkiewicz selecteerde. Bij de tentoonstelling in Warschau was Herwig Todts, en het KMSKA samen met hem, eveneens nauw betrokken, dat vanuit de ambitie het veelzijdige oeuvre van Ensor steeds weer in een onverwachte, internationaal georiënteerde context te plaatsen.