6 dingen die je moet weten over de Madonna van Fouquet

Van Jean Fouquet hebben slechts zes individuele schilderijen de tand des tijds overleefd, waaronder de Madonna. En die zit zomaar even in de collectie van het KMSKA! De Madonna was deel van een tweeluik. Hoewel beide luiken in de 18de eeuw gescheiden raakten, kwam ook het andere paneel in een museum terecht, in de Berlijnse Gemäldegalerie. Op dat schilderij staat de opdrachtgever van het tweeluik, Etienne Chevalier, samen met zijn patroonheilige. 

Jean Fouquet trekt op jonge leeftijd naar Italië. Hij raakt er betoverd door de nieuwe kunstvormen die er bloeien. De KMSKA-Madonna vertoont op het eerste zicht weinig Italiaanse invloeden. Toch is het afsnijden van Maria zo ergens ter hoogte van de knieën wel volgens Italiaans voorbeeld. Daardoor komt de Madonna heel dichtbij. Ook haar afstandelijke houding is eerder Italiaans. Zeker als je ze vergelijkt met, bijvoorbeeld, de warme band tussen moeder en kind bij Jan van Eyck.

Jean Fouquet kijkt ook goed naar de Vlaamse primitieven en hun vernieuwingen. Hij laat net als hen vensters reflecteren in de ornamenten van de troon, het licht in de ogen van de engelen. De gelaatstrekken zijn realistisch; de Vlaamse primitieven waren meesters van het portret. En vooral: de stoffen zijn bijna tastbaar. Fouquet weet twee kunsttradities op unieke wijze te combineren en brengt zo op zijn eentje een revolutie in de Franse schilderkunst tot stand.

De moeder van God werd gezien als de perfecte vrouw. Kunstenaars ontwikkelen een soort standaard-Maria, een totaalpakket van hoe een vrouw eruit moest zien. Verandert het schoonheidsideaal, krijgt Maria een nieuwe look. Toch is Maria nooit een portret, het blijft een soort heilige Miss Universe. Jean Fouquet denkt er anders over. De Madonna krijgt van hem wél het voorkomen van een echte vrouw, Agnès Sorel. Waarom Agnès Sorel? Op vraag van opdrachtgever Etienne Chevalier? Of is het toch een folieke van Fouquet zelf?

Gaat het wel om Agnès Sorel? Daar durven kunsthistorici wel eens over discussiëren. De neus, het kuiltje in de kin en de gelaatstrekken komen alleszins overeen met die van haar tombebeeltenis en doodsmasker. Bovendien is Maria trendy uitgedost waar ze meestal een vormeloze jurk met duizend plooien draagt. Ze is net te modebewust om standaard te zijn.

Eigenlijk is de Madonna niet uniek. Fouquet had haar al eens geschilderd. En schilderde toen een portret van Karel VII eroverheen. Via röntgenonderzoek kwam een Madonna met ronde blote borst in dezelfde houding maar zonder engelen tevoorschijn. Ze zat wel wat opgepropt binnen de grenzen van haar paneel. De compositie was dus niet helemaal geslaagd. Heeft Fouquet haar daarom overschilderd? En gewacht op een nieuwe opdrachtgever om zijn ideale Madonna te schilderen op een groter paneel? Uit onderzoek blijkt dat Fouquet de KMSKA-Madonna meteen juist schilderde, zonder aarzeling, zonder zoekende hand. Oefening baart kunst, heet dat.