Onderzoek

Close-up: De resultaten van het Getty-onderzoek naar onze Madonna

Begin 2019 ging de Madonna van Fouquet onder de scanner in het J.Paul Getty Museum in L.A. Een team van onderzoekers, kunsthistorici en restauratoren van the Getty Museum en the Getty Conservation Institute onderzocht er het topstuk van het KMSKA. Dat leidde tot enkele interessante bevindingen.

1. Infraroodbeelden: Fouquet, die wist wat hij deed

Uit de infraroodbeelden blijkt dat Jean Fouquet opvallend weinig wijzigingen aanbracht tijdens de creatie van dit meesterwerk. De grondig uitgewerkte ondertekening en de bovenste verflagen verschillen nauwelijks van elkaar. Toch vallen er  - heel subtiel - enkele aanpassingen op. De mantel van Madonna die iets minder plaats inneemt. Minder parels in haar kroon. Iets dunnere armen voor de serafijnen en de cherubijnen. En de wijzende vinger van Jezus die licht van plaats wijzigt.

Fouquet werkte niet alle parels in de kroon van de Madonna uit.

Fouquet werkte niet alle parels in de kroon van de Madonna uit. - Infrarood

In de ondertekening neemt de mantel van de Madonna meer plaats in.

In de ondertekening neemt de mantel van de Madonna meer plaats in. - Infrarood

Tijdens het schilderen veranderde de positie van Jezus'  wijsvinger.

Tijdens het schilderen veranderde de positie van Jezus' wijsvinger. - Infrarood

2. Op het schilderspalet van Fouquet

De resultaten van MA-XRF scanning (waarmee de onderzoekers op zoek gaan naar chemische elementen in schilderijen, zoals lood, kobalt, calcium, kwik,…) geven een goed idee van de materialen die Fouquet in dit werk gebruikt. Zo zit er een laag loodwit tussen de grond- en de afwerkingslaag. Goudkleurige details zoals de kroon van de Madonna zijn geschilderd met een pigment dat lood en tin bevat. De Madonna zelf is geschilderd met een pigment met daarin loodwit. Met FORS, een andere techniek die organische stoffen in kaart brengt, konden de onderzoekers vaststellen dat Fouquet een organisch rode verf aanbracht op haar wangen en lippen. Verder viel op dat hij enorme hoeveelheden ultramarijn gebruikte,  vervaardigd uit gemalen lapis lazuli. Dat is een edelsteen die uit Afghanistan geïmporteerd werd en tijdens de renaissance wel vaker gebruikt werd om goddelijke onderwerpen uit te beelden.

Voor goudkleurige details gebruikte Fouquet een pigment dat lood en tin bevat.

Voor goudkleurige details gebruikte Fouquet een pigment dat lood en tin bevat. - Goud

Voor goudkleurige details gebruikte Fouquet een pigment dat lood en tin bevat.

Voor goudkleurige details gebruikte Fouquet een pigment dat lood en tin bevat. - Goud

Onderzoekers konden vaststellen dat Fouquet een organisch rode verf gebruikte voor de wangen en lippen van de Madonna.

Onderzoekers konden vaststellen dat Fouquet een organisch rode verf gebruikte voor de wangen en lippen van de Madonna. - Rood

Detail onder de microscoop, de blauwe kleur is gemaakt van gemalen edelstenen.

Detail onder de microscoop, de blauwe kleur is gemaakt van gemalen edelstenen. - Blauw

3. Röntgenbeelden: Loodwit op de rug

De achterzijde van het paneel is bedekt met een dikke laag loodwit. Die dateert van het begin van de 19de eeuw. Bedoeling was vermoedelijk om het paneel te beschermen tegen klimaatschommelingen. Een röntgenopname toont dan weer heel duidelijk dat ter hoogte van het hoofd van de Madonna geen loodwit terug te vinden is. Waarschijnlijk om de inscriptie op de achterzijde niet te beschadigen.

Röntgenopname

Het wordt meteen duidelijk dat aan het hoofd van de Madonna geen loodwit is aangebracht. - Röntgenopname

4. Op een gemotoriseerde schildersezel

Tot slot was er nog het perspectief in dit werk dat de onderzoekers intrigeerde. Het lijkt wel of de serafijnen en de cherubijnen de troon omhoog houden terwijl de Madonna er tegenaan rust. Echt comfortabel ziet dat er niet uit. Eerder onderzoek gaf aan dat het paneel het beste werkt wanneer je het van onderuit bekijkt. Vermoedelijk omdat het oorspronkelijk als altaarstuk voorzien was. En dus plaatsten de onderzoekers in L.A. het op een gemotoriseerde schildersezel. Op een hoogte van 1m83 begint het perspectief zijn werk te doen en lijkt het alsof de Madonna zich comfortabel neervlijt op haar troon.

De ideale ooghoogte

Op 1 meter 83 komt de Madonna helemaal tot haar recht. - De ideale ooghoogte

Rubens

Blijf verbonden!

Ontvang altijd de laatste nieuwtjes

Leopold de Waelplaats 1, 2000 Antwerpen

Samen doen we meer

vlaanderen
delen
vervloet
vivium
pab
bmw
dca

© 2021 Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen