Stilleven met klasse

Vruchten en wijnglas is een eenvoudige en evenwichtige compositie. Prominent op de tafel met het rode kleed staat een roemer witte wijn, en daarvoor een zilveren schaal met perziken en kastanjes. Rechts liggen druiventrossen. De ranken kronkelen tot in het gordijn en verbinden zo voor- en achtergrond. Een dagpauwoog vliegt weg terwijl een bont zandoogje en een distelvlinder op de bladeren en wijnranken zitten. Verder zit een vlieg op de bovenste perzik, een ander insect op de witte druiven en rechts een slak op een wijnblad. De objecten komen relatief hoog in beeld, waardoor een groot deel van de tafel zichtbaar is.

Rechts beneden prijkt op het tafelkleed in gekalligrafeerde, gouden letters de handtekening van de maker: Guillmo van Aelst 1659. Willem van Aelst (1627-1683) was geboren en opgeleid in Delft, verbleef in Frankrijk en werd in Firenze hofschilder van groothertog Ferdinand II de’ Medici. Na zijn terugkeer signeerde hij met zijn veritalianiseerde naam en was Van Aelst actief in Amsterdam, als prominente stillevenschilder. Hij woonde op de chique Amsterdamse Prinsengracht.

De aangevreten blaadjes en het overrijpe, hier en daar aangetaste fruit staan symbool voor vergankelijkheid, net als de vluchtige weerkaatsingen in het glas. Er is ook christelijke symboliek: druiven en wijn verwijzen naar de eucharistie en de vlinders zijn symbolen voor Christus’ kruisdood als mens en zijn verrijzenis als goddelijk wezen. 

De iets te blauwe toon van de bladeren komt waarschijnlijk door de ontkleuring van een gele lak, wat we ook zien in andere schilderijen van Van Aelst. Doordat de gele component in de oorspronkelijk groene kleur is vervaagd, overheerst nu het blauw.

Van Aelsts stillevens in heldere kleuren tonen luxeobjecten die ’net echt’ lijken. Het waren zélf ook luxeproducten, uitgevoerd met dure materialen. Hier toont hij zijn kunnen vooral met de roemer en de reflecties op het bolle oppervlak. Het glas weerspiegelt de atelierramen met zicht op Amsterdam(?) en met in het midden de donkere gestalte van de schilder zelf. Let ook op de dynamiek van diagonale lijnen en de licht-donkercontrasten. Zowel het kleurgebruik als de asymmetrische en diagonale compositie zijn vernieuwingen van Van Aelst die druk werden nagevolgd.

Dit artikel verscheen eerder in ZAAL Z, het magazine van het museum. Voor amper 35 euro ontvang je al vier edities die je onderdompelen in de fascinerende wereld van het museum en zijn schitterende collectie.