Het KMSKA heeft de grootste Ensorcollectie ter wereld. Tegelijkertijd is het de meest diverse. Behalve bijna 40 schilderijen, heeft het KMSKA ook schetsboeken, tekeningen en etsen. Aan de hand van de schilderijen kan je de carrière van James Ensor napluizen: al zijn experimenten en evoluties. De tekeningen en etsen vullen dat beeld aan tot een totaalbeeld van de kunstenaar Ensor.

Geen wonder dat James Ensor in het museum zijn eigen vleugel krijgt, in enkele nieuwe, witte zalen. Binnen de KMSKA-collectie vormt zijn werk het scharnierpunt tussen de kunst van voor 1880, en de kunst van daarna. Van kunst waarin het verhaal primeert en een realistische afbeelding naar kunst waarin licht, kleur en vorm vrij gebruikt worden. In verschillende zalen treedt je de wondere wereld in van Ensor met burgersalons, maskerades, stillevens, marines en zo meer. Kom je mee?

Eerste mijlpaal

In de begindagen van zijn carrière zoekt de jonge James Ensor zijn inspiratie vooral bij de realistische schilderkunst van Gustave Courbet. Hij zet zijn ezel buiten, of in de woonkamer, en schildert zijn omgeving. Academisch opgeleid, bouwt hij zijn lagen op zoals hem is aangeleerd. Met een gekleurde grondering, en gemengde verf. Hij leest over de impressionisten en voelt het kriebelen. Dát is de weg die hij wil uitslaan. Maar hoe? Zuivere kleuren, leest hij, niet gemengd. Ensor plaatst zijn zus Mitche nog een keer aan de tafel, ondertussen is ze gewend voor hem te poseren. Hij prepareert zijn doek zoals altijd, met een gronderingslaag. Maar dan doet hij iets nieuw: hij gebruikt ongemengde kleuren. Chroomgeel, vermiljoenrood, kobaltblauw, loodwit, veel loodwit. Het resultaat noemt Ensor eerst In het land van de kleuren. We kennen dit eerste heldere schilderij uit de Belgische kunstgeschiedenis nu als De oestereetster. Het is 1882 en de breuk met zijn donkere burgersalons is compleet.

Van donker naar licht, van Het burgersalon...
... naar De oestereetster

Wild, met maskers

Vier jaar later ziet Ensor ze voor het eerst: doeken van de Franse impressionisten. Op het wintersalon van de avant-gardekring Les XX van 1886. Dat heeft hij geregeld met de secretaris. Hij vergelijkt zijn eigen oestereetster en marines, zijn ‘impressionistische’ werken, met die van Monet en Renoir. En gaat dan iets anders doen. Adam en Eva uit het paradijs verjaagd (1887), bijvoorbeeld. De techniek: impressionistisch. Alleen gebruikt hij de ongemengde kleuren op een heel eigen en expressieve manier in taferelen die hij opbouwt met wel heel grillige vormen. Gedaan met de beheerste stijl, Ensor gaat wild.

Adam en Eva uit het paradijs verjaagd
Val van de opstandige engelen

En provoceert graag. Die spotlust paart hij aan een pessimistisch mensbeeld. Tel daarbij dat de winkel van zijn moeder zich vaak vult met maskers, en je krijgt vele maskerschilderijen. Eind 19de eeuw zijn er wel meer kunstenaars die maskers schilderen. Als decoratief element, of om de identiteit van een persoon mysterieus te verhullen. Bij Ensor tonen de maskers net de ware aard van de mens. Dat is zijn vondst. Die zijn weg vindt naar meer maskerschilderijen dan bij welke andere kunstenaar ook. Met De intrige (1890) als één van de mooiste voorbeelden.

De intrige
Geraamten twistend om een gehangen

Zes maal Ensor

De oestereetster, Adam en Eva uit het paradijs verjaagd, De intrige zijn drie mijlpalen in het oeuvre van James Ensor. Je kan ze alle drie terugvinden in het KMSKA. Samen met tal van stillevens, vroege burgersalons en late marines vullen ze twee volledige zalen. Die stillevens en marines vormen de rode draad in Ensors leven. Het maakt niet uit aan welke experimenten hij zich waagt, Ensor keert altijd terug naar stillevens en zeezichten.

We tonen de schilderijen van Ensor in twee nieuwe zalen waaronder deze.
In vier kabinetten tussen de twee zalen in leer je Ensor beter kennen o.a. via multimedia.

Tussen deze twee zalen in bevinden zich vier kleine kabinetten. Hier presenteren we veelal via multimedia andere facetten van Ensor en onze collectie. Zijn ruime netwerk, want Ensor was verre van een eenzaat, al wil de mythe dat anders. Zijn creatief proces, dat het onderwerp is van het Ensor Research Project van het KMSKA. Zijn creaties op papier in wisselende presentaties typisch voor de lichtschuwe eigenschappen van inkt, grafiet, krijt. Op papier kom je dicht bij Ensor. Hij vult een oud interieurzicht wel eens aan met een nieuwe fantasie en geeft zo aan beide een aparte betekenis. Dat kan allemaal bij James Ensor. In het KMSKA.

Stilleven met chinoiserieën uit 1905, een laat stilleven van Ensor.
Haardgerei en maskers, Ensor vult zijn realistische tekening later aan met een maskerfantasie.

Kortom, in deze vleugel kom je Ensor tegen: de man, zijn mijlpalen, zijn voorliefdes, zijn werkwijze, de mensen in zijn omgeving. Wees welkom!